Odmowa leczenia

Zgodnie z art. 38 u.z.l. - lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki. Przepis ten uprawnia każdego lekarza – bez względu na rodzaj udzielanych świadczeń zdrowotnych, miejsce wykonywania pracy i przyczyny – do niepodjęcia lub odstąpienia od leczenia pacjenta. W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym.

W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji pacjenta. Uzasadnienie powinno określać, jakie są przyczyny odmowy leczenia pacjenta i wskazać pobudki, które kierowały lekarzem.

Obowiązku uzasadnienia i odnotowania w dokumentacji medycznej ustawodawca nie nakłada w przypadku nie podjęcia się leczenia, niemniej w razie udzielania świadczeń finansowanych przez NFZ należy rozważyć odnotowywanie i uzasadnianie również tych przypadków. Należy bowiem pamiętać, iż pacjent może o takiej sytuacji poinformować NFZ, ten z kolei ma prawo przeprowadzić postępowanie kontrolne, sprawdzając m.in. czy niesłusznie nie został ograniczony pacjentowi dostęp do świadczeń gwarantowanych.

Odnotowywanie nie podjęcia leczenia należy również rozważyć z uwagi na brzmienie art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym: w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. KEL stawia więc lekarzowi dalej idące wymagania w zakresie odmowy leczenia.

W doktrynie pojawiają się również głosy, że art. 38 ustawy należy interpretować w świetle art. 7 KEL. Powyższe oznaczałoby, iż odmowa leczenia (zarówno podjęcia leczenia jak i jego kontynuacji) zawsze wymaga wystąpienia ważnych przyczyn. W doktrynie za takie przyczyny uważa się m.in. obraźliwe zachowanie pacjenta wobec lekarza, chroniczne niestosowanie się do zaleceń lekarza niweczące proces leczenia, złośliwe uchylanie się od uiszczenia umówionego honorarium. Odstąpienie mogą też uzasadniać przyczyny leżące po stronie lekarza (np. jego stan wyczerpania, zmęczenie, dramatyczna sytuacja życiowa, w jakiej znalazł się on sam lub osoba mu bliska, zmiana miejsca zamieszkania). Odmowa leczenia może być też uzasadniona zachowaniem osób trzecich, np. agresją okazywaną lekarzowi przez rodzinę pacjenta. Przyczyny te mogą leżeć równocześnie po obu stronach relacji lekarz-pacjent i wynikać np. z utraty wzajemnego zaufania wskutek konfliktu. Wobec pacjenta podważającego kompetencje zawodowe i umiejętności lekarza ten ostatni może powstrzymać się od wykonywania usługi medycznej, a taka sytuacja mieści się w pełni w kategoriach wyjątkowych okoliczności uzasadniających odmowę wykonania usługi medycznej. Powodem odstąpienia od leczenia może być też przekonanie lekarza, że posiadana przez niego wiedza i umiejętności nie są wystarczające dla zapewnienia pacjentowi skutecznej pomocy lekarskiej albo że biorąc pod uwagę stan pacjenta, wyczerpał już wszystkie dostępne mu możliwości lecznicze. Podobna sytuacja występuje w przypadku, gdy lekarz nie dysponuje obiektywnie możliwościami dokonania interwencji medycznej w sposób zgodny z wymaganiami aktualnej wiedzy medycznej, ze względu na brak środków finansujących takie świadczenie, bądź też, gdy lekarz staje wobec dylematu, czy podjąć interwencję medyczną, której domaga się pacjent, jeśli w jego przekonaniu łączy się ona ze zbyt dużym ryzykiem w relacji do korzyści, które może osiągnąć osoba leczona.

Maria Rachwał - Frankowska, radca prawny

04.04.2017.